بۆچی تورک، کوردی لێ بۆته فۆبیا؟
پێش ئه وه ی بێمه سه ر ناوه رۆکی بابه ته که ده بێت بزانین تورک نه ته وه یه ؟ نیشتمانیان له کو ێیه ؟ دواتر وه ڵامی ئه وپرسیاره ده ده ینه وه که سه ردێری بابه ته که یه .
وه ک ئه وه ی تورک نه ته وه بێت ، نه خێر چونکه بناغه ی تورک بریتیه له و خێڵه کۆچه ریانه که له گه ڵ قه ڕه چه گه ڕۆکه کانی بیابان و سنووره کان ده گه ڕان بۆ دابینکردنی ژیانی ڕۆژانه یان ، واته هه میشه له هێرش وپه لامارو کوشت وبڕدا بوون بۆ دۆزینه وه ی نێچیرو پڕکردنی سکیان کاتێکیش نێچیره که یان ده ست ده که وت ئیدی شوێنه که یان تێک ده داو کاولیان ده کرد ، هه رکاتێکیش هیچیان ده ست نه که وتایه ئه وا په لاماری یه کتریان ده داو ده یانخوارد جا گرنگ نه بوو ئه و که سه ئه ندامی خێزانه که ی خۆیان یان خێزانێکی تر له خێڵه که یان .
هه رله به رئه وه یه که خاوه نی هیچ کلتورو فه رهه نگێکی نین و ئه وه شی هه یانه ئێستا ئه وه کلتورو فه رهه نگی ئه ونه ته وانه یه که په لاماریان داون و لێیان دزیوون. ئیدی لێره وه له تورک تێده گه ی که تورک نه ته وه نی یه چونکه خاوه نی ووڵات نین و نیشته جیی بیابانه کانی باکوورو خۆرئاوای مه نگۆلیا بوون و به هۆی ئه وه ی هه میشه له هێرش وپه لامارو کوست وبڕدا بوون ، که سایه تیا وه ک ئاژه ڵی دڕنده ی لێهاتووه و هیچ شتێک له باره ی مافی مرۆڤ ویاسا و سیسته می دیموکراسی نازانن.
ئه م که سایه تیه دڕنده یان وای لێکردون که هه میشه ترس ودڵه ڕاوکێیان له نه ته وه و مرۆڤی ئازاو پێشکه وتوخواز وخاوه ن شارستانیه ت هه یه که پێی ده وتریت فۆبیا وه ئه م ترسه نا عه قلانی و نالۆجیکه ئه گه ر ووردتر سه یری ئه م پێناسه یه بکه ین به باشی له مانی فۆبیا تێده گه ین " ترسێکی کۆنترۆڵنەکراو و ناعەقڵانی و بەردەوام لە شتێک، دۆخێک یان چالاکییەکی دیاریکراو. ئەم ترسە دەتوانێت ئەوەندە سەرسەخت بێت کە مرۆڤ دەتوانێت هەوڵی زۆر بدات بۆ ئەوەی لە سەرچاوەی ئەم ترسە دوور بکەوێتەوە. یەکێک لە وەڵامەکان دەتوانێت هێرشی ترس و دڵەڕاوکێ بێت."
به تایبه ت تورکیای ئێستا که پاشماوه ی ئیمپراتۆریه تی دۆڕاو و تێکه شکاوی عوسمانیه به هیچ جۆرێک نیشتمانی تورک نیه به ڵکه ته واوی باشوور هه ر له ڕۆژهه ڵاته وه تا ده گاته خۆرئاوا به دڵنیایی کوردستانه و باکووری ڕۆژهه ڵات ووڵاتی ئه رمینیایه و باکوورو ناوه ڕاستی موولکی نه ته وه ی پۆنتیانه که تورک قه تڵ وعامی کردن و ماڵ وسامانیانی داگیرکرد ئه وه ی ده رباز بوو چونه ووڵاتی یۆنان و خورئاواکه شی مووڵکی ووڵاتی بولگاریایه ، ئه م دابه شکردنه به داناپیانانای تورک خۆیه تی ونه خشه که شی ده خه مه روو. عوسمانیه کانیش عه شیره تێکی گه وره ی لوبنان بوون وهاتوون له تورکیا نیشته جێبوون وده سه ڵاتیان به سه ر توکیادا گرتووه وتورک تێکه ڵاویان بوون .
زمان ونووسینیان ، سه ره تا زمانیان تێکه ڵ بووه له کوردی وفارسی وعه ره بی و ئه ونه ته وانه ی که له چوارده وریان بوون به تێپه ربوونی کات زمانێکی تێکه ڵیان بۆخۆیان درووستکرد له که سانێکی بێزمانه وه بوونه خاوه ن زمان .
له به رئه وه ی خه ڵکێکی بیابان نشین وقه ره ج بوون خاوه نی نووسین وشارستانیه ت نه بوون هه ربۆیه له سه ره تاوه ڕێزمان ونووسینی عه ره بی وفارسیان دزی و ژیانیان پێ به ڕێوه برد هه تا هاتنی که مال ئه تاتورک نوسینێکی له لاتینی بۆ دروستکردن ، له مه وه ده گه ینه ئه و ده رئه نجامه تور خاوه نی زمان ونووسینی خۆی نه بووه و ئه وه ی هه شیه تی له نه ته وه کانی کوردو عه ره ب وفارسی دزیوه
لێره وه تێده گه ین که تورک خاوه نی هیچ شتێک نه بوون ونین ، به تایبه ت ئاین ته نها سوودیان لێوه رگرتووه و ئیسلام به کارده هێنن ، ئه گینا ده وڵه تی تورکیا له سه رده ستی ئه و جوله کانه درووست بوه که نیشته جێی باکووری تورکیا بوون و به هۆی تێکه ڵاووی که مال ئه تاتورک له گه ڵیان و ناسراو وه که که سێکی علمانی ونزیک له جووله که و خۆرئاوا درووستیانکردو یارمه تیان دا تا وه که کوده تا بکات به سه ر سولطانه کانی عوسمانی وتورکیا بکاته کۆماری وله گه ڵ سه رکه وتنیشی نوسینی تورکی گۆڕی بۆ ئه وه ی تورک له ئاینی ئیسلام دووربخاته وه که پێشتر نووسینیان عه ره بی وکوردی وفارسی بوو.
له باره ی شارستانیه ته وه کۆنترین نه ته وه که خاوه نی شارستانیه ت بێ له ڕۆژهه ڵاتی ناوه ڕاست کورده که پێش فارس وعه ره ب که وتووه هه رله به رئه وه یه تورک قبووڵی که س له خۆی زاتر ، ئازاتر وپێشکه وتووتر ناکات و په لاماریان ده دات قه تل وعامیان ده کات وخاکیان ده سووتێنێ و گوێ به هیچ یاساو ڕێسایاه ک نادات وزمانی گفتوگۆ و دیموکراسی نازانی چونکه له سه ر که سایه تی ئاژه ڵی دڕنده دامه زراوه و هه رکاتێ برسی بێت وکه سی ده ست نه که وێت بۆ شه رو خواردن باوکی خۆی ده کوژێت.
له به رئه وه هه میشه جێگه وشوێن و ووڵاتی نه ته وه کانی دراوسێ داگیرده کات و ده یسوتێنێ و له وانه ش کورده له به رئه وه هیچ کوردێ دۆسی نیه خۆ ئه گه ر دۆستیشی بوو ئه وه کاتیه تاوه کوو تێر ده بێ و دواتر ده یخوات و ڕیسوای ده کات که به درێژایی میژوو ئه مه هه ڵوێستیان بووه به رامبه ر کورد و هه رکاتێ میرنیشینیشی دروستکردبێ تێکیان داوه و هه رکه سێکیش خیانه تی بۆ کردبوون دواتر یان ڕیسوایان کردووه یان کووشتوویونانه وه ک حه سه ن خه یری و زۆری تریش.له به رئه وه که س نیه هێنده ی کورد عه ره ب و فارس وتورک نه ناسێ بۆیه نیلسۆن ماندێلا ووتویه تی هه رکه سێ ده یه وێ تورک بناسێ له کورد بپرسێ.
نووسینی: دکتۆر شۆڕش عەلی تیلەکۆیی
ئوسترالیا
وه ک ئه وه ی تورک نه ته وه بێت ، نه خێر چونکه بناغه ی تورک بریتیه له و خێڵه کۆچه ریانه که له گه ڵ قه ڕه چه گه ڕۆکه کانی بیابان و سنووره کان ده گه ڕان بۆ دابینکردنی ژیانی ڕۆژانه یان ، واته هه میشه له هێرش وپه لامارو کوشت وبڕدا بوون بۆ دۆزینه وه ی نێچیرو پڕکردنی سکیان کاتێکیش نێچیره که یان ده ست ده که وت ئیدی شوێنه که یان تێک ده داو کاولیان ده کرد ، هه رکاتێکیش هیچیان ده ست نه که وتایه ئه وا په لاماری یه کتریان ده داو ده یانخوارد جا گرنگ نه بوو ئه و که سه ئه ندامی خێزانه که ی خۆیان یان خێزانێکی تر له خێڵه که یان .
هه رله به رئه وه یه که خاوه نی هیچ کلتورو فه رهه نگێکی نین و ئه وه شی هه یانه ئێستا ئه وه کلتورو فه رهه نگی ئه ونه ته وانه یه که په لاماریان داون و لێیان دزیوون. ئیدی لێره وه له تورک تێده گه ی که تورک نه ته وه نی یه چونکه خاوه نی ووڵات نین و نیشته جیی بیابانه کانی باکوورو خۆرئاوای مه نگۆلیا بوون و به هۆی ئه وه ی هه میشه له هێرش وپه لامارو کوست وبڕدا بوون ، که سایه تیا وه ک ئاژه ڵی دڕنده ی لێهاتووه و هیچ شتێک له باره ی مافی مرۆڤ ویاسا و سیسته می دیموکراسی نازانن.
ئه م که سایه تیه دڕنده یان وای لێکردون که هه میشه ترس ودڵه ڕاوکێیان له نه ته وه و مرۆڤی ئازاو پێشکه وتوخواز وخاوه ن شارستانیه ت هه یه که پێی ده وتریت فۆبیا وه ئه م ترسه نا عه قلانی و نالۆجیکه ئه گه ر ووردتر سه یری ئه م پێناسه یه بکه ین به باشی له مانی فۆبیا تێده گه ین " ترسێکی کۆنترۆڵنەکراو و ناعەقڵانی و بەردەوام لە شتێک، دۆخێک یان چالاکییەکی دیاریکراو. ئەم ترسە دەتوانێت ئەوەندە سەرسەخت بێت کە مرۆڤ دەتوانێت هەوڵی زۆر بدات بۆ ئەوەی لە سەرچاوەی ئەم ترسە دوور بکەوێتەوە. یەکێک لە وەڵامەکان دەتوانێت هێرشی ترس و دڵەڕاوکێ بێت."
به تایبه ت تورکیای ئێستا که پاشماوه ی ئیمپراتۆریه تی دۆڕاو و تێکه شکاوی عوسمانیه به هیچ جۆرێک نیشتمانی تورک نیه به ڵکه ته واوی باشوور هه ر له ڕۆژهه ڵاته وه تا ده گاته خۆرئاوا به دڵنیایی کوردستانه و باکووری ڕۆژهه ڵات ووڵاتی ئه رمینیایه و باکوورو ناوه ڕاستی موولکی نه ته وه ی پۆنتیانه که تورک قه تڵ وعامی کردن و ماڵ وسامانیانی داگیرکرد ئه وه ی ده رباز بوو چونه ووڵاتی یۆنان و خورئاواکه شی مووڵکی ووڵاتی بولگاریایه ، ئه م دابه شکردنه به داناپیانانای تورک خۆیه تی ونه خشه که شی ده خه مه روو. عوسمانیه کانیش عه شیره تێکی گه وره ی لوبنان بوون وهاتوون له تورکیا نیشته جێبوون وده سه ڵاتیان به سه ر توکیادا گرتووه وتورک تێکه ڵاویان بوون .
زمان ونووسینیان ، سه ره تا زمانیان تێکه ڵ بووه له کوردی وفارسی وعه ره بی و ئه ونه ته وانه ی که له چوارده وریان بوون به تێپه ربوونی کات زمانێکی تێکه ڵیان بۆخۆیان درووستکرد له که سانێکی بێزمانه وه بوونه خاوه ن زمان .
له به رئه وه ی خه ڵکێکی بیابان نشین وقه ره ج بوون خاوه نی نووسین وشارستانیه ت نه بوون هه ربۆیه له سه ره تاوه ڕێزمان ونووسینی عه ره بی وفارسیان دزی و ژیانیان پێ به ڕێوه برد هه تا هاتنی که مال ئه تاتورک نوسینێکی له لاتینی بۆ دروستکردن ، له مه وه ده گه ینه ئه و ده رئه نجامه تور خاوه نی زمان ونووسینی خۆی نه بووه و ئه وه ی هه شیه تی له نه ته وه کانی کوردو عه ره ب وفارسی دزیوه
لێره وه تێده گه ین که تورک خاوه نی هیچ شتێک نه بوون ونین ، به تایبه ت ئاین ته نها سوودیان لێوه رگرتووه و ئیسلام به کارده هێنن ، ئه گینا ده وڵه تی تورکیا له سه رده ستی ئه و جوله کانه درووست بوه که نیشته جێی باکووری تورکیا بوون و به هۆی تێکه ڵاووی که مال ئه تاتورک له گه ڵیان و ناسراو وه که که سێکی علمانی ونزیک له جووله که و خۆرئاوا درووستیانکردو یارمه تیان دا تا وه که کوده تا بکات به سه ر سولطانه کانی عوسمانی وتورکیا بکاته کۆماری وله گه ڵ سه رکه وتنیشی نوسینی تورکی گۆڕی بۆ ئه وه ی تورک له ئاینی ئیسلام دووربخاته وه که پێشتر نووسینیان عه ره بی وکوردی وفارسی بوو.
له باره ی شارستانیه ته وه کۆنترین نه ته وه که خاوه نی شارستانیه ت بێ له ڕۆژهه ڵاتی ناوه ڕاست کورده که پێش فارس وعه ره ب که وتووه هه رله به رئه وه یه تورک قبووڵی که س له خۆی زاتر ، ئازاتر وپێشکه وتووتر ناکات و په لاماریان ده دات قه تل وعامیان ده کات وخاکیان ده سووتێنێ و گوێ به هیچ یاساو ڕێسایاه ک نادات وزمانی گفتوگۆ و دیموکراسی نازانی چونکه له سه ر که سایه تی ئاژه ڵی دڕنده دامه زراوه و هه رکاتێ برسی بێت وکه سی ده ست نه که وێت بۆ شه رو خواردن باوکی خۆی ده کوژێت.
له به رئه وه هه میشه جێگه وشوێن و ووڵاتی نه ته وه کانی دراوسێ داگیرده کات و ده یسوتێنێ و له وانه ش کورده له به رئه وه هیچ کوردێ دۆسی نیه خۆ ئه گه ر دۆستیشی بوو ئه وه کاتیه تاوه کوو تێر ده بێ و دواتر ده یخوات و ڕیسوای ده کات که به درێژایی میژوو ئه مه هه ڵوێستیان بووه به رامبه ر کورد و هه رکاتێ میرنیشینیشی دروستکردبێ تێکیان داوه و هه رکه سێکیش خیانه تی بۆ کردبوون دواتر یان ڕیسوایان کردووه یان کووشتوویونانه وه ک حه سه ن خه یری و زۆری تریش.له به رئه وه که س نیه هێنده ی کورد عه ره ب و فارس وتورک نه ناسێ بۆیه نیلسۆن ماندێلا ووتویه تی هه رکه سێ ده یه وێ تورک بناسێ له کورد بپرسێ.
نووسینی: دکتۆر شۆڕش عەلی تیلەکۆیی
ئوسترالیا